گروه بین‌الملل مشرق - سال 2015 میلادی درحالی آخرین روزهای خود را سپری می کند که نه تنها افق روشنی پیش روی منطقه خاورمیانه جهت حل بحران هایش مشاهده نمی شود، بلکه هر روز که می گذرد، اوضاع در این منطقه وارد مرحله حساس تر و بحرانی تری شده و با افزودن بر پیچیدگی معادلات حاکم بر آن، فرصت و امکان حل این بحران ها را کاهش دهد.

نشست ریاض و بحران سوریه
در همین راستا، عربستان سعودی میزبان «معارضان سوری» خارج نشین در ریاض بود تا شاید با حل اختلاف دیدگاه های این گروه ها به چارچوب مشترکی در قبال دمشق دست یابد، چارچوبی که آن را «رویکرد مشترک درباره آینده سوریه» نامیده است.

نشست سه روزه‌ ای که ریاض میزبان آن بود، تلاش داشت، ائتلافی 25 نفره علیه دمشق، تشکیل دهد. پیشتر وزارت خارجه عربستان اعلام کرده بود، از همه جریان ‌ها و گروه‌ های معارض سوری «میانه‌ رو» دعوت می شود تا در این نشست حضور پیدا کنند.

براساس گزارش ‌های منتشر شده، هیئت ‌های معارضان دعوت شده به این نشست حدودا 103 نفر بودند و هدف نشست رسیدن به توافق مشترک پیش از برگزاری نشست صلح سوریه است که اواخر دسامبر در ژنو برگزار می شود.

نکته قابل تامل که البته غیر از این هم انتظار نمی‌ رفت، اینکه تبدیل نشست ریاض به گردهمایی تروریست ها بود، نشریه آمریکایی «فارین پالیسی» با اشاره به این موضوع از حضور برخی تروریست‌ های سوری در این نشست و ابراز نگرانی کرده بود.

هدف عربستان از برگزاری نشست ریاض
زمانی كه در دومین نشست وین، مقامات آمریكا و روسیه توافق كردند، لیستی مشترك از گروه‌ های غیر تروریستی سوری تهیه كنند كه در فرایند گذر سیاسی سوریه نقش داشته باشند، کشورهای حامی مخالفان سوریه ادعا کردند، واشنگتن با این توافق در دام مسكو افتاده و برخی از آنها ضمن محكوم کردن این توافق، آن را مانع حل بحران سوریه دانستند.

 مهمترین نگرانی این کشورها سرنوشت گروه تروریستی مورد حمایت عربستان و قطر و ترکیه «احرار الشام» است كه روسیه با استناد به بیانیه وین احرار الشام را در فهرست گروه های تروریستی قرار داده است.

بیانیه وین، گروه ‌هایی كه در كنار سازمان‌ های تروریستی مانند داعش و جبهه النصره در سوریه فعالیت دارند، را تروریستی به شمار می آورد که احرار الشام به دلیل همکاری با «جبهه النصره» و تشکیل ائتلاف تروریستی «جیش الفتح» با آن در شمال سوریه فروردین ماه گذشته شهر «ادلب» را تصرف کرد و گفته شده هم اکنون با هماهنگی با داعش درصدد مقابله با پیشروی‌ های ارتش سوریه در حلب و ریف هستند و این موجب می شود، احرار الشام در فهرست گروه های تروریستی فعال در سوریه قرار گیرد.

به هر روی محور دشمنان سوریه از جمله عربستان برای فرار از آنچه آن را تله روسیه توصیف کرده اند، طرح برگزاری كنفرانسی با حضور نمایندگانی از گروه‌ های معارص سوری را ارائه دادند.

چرا احرار الشام
سوالی که در اینجا مطرح می شود، این است که «احرار الشام» چرا به موضوع اختلاف عربستان سعودی با روسیه تبدیل شده است؟

احرار الشام با در اختیار داشتن حدود 25 هزار عنصر مسلح از جمله بزرگترین گروه های تروریستی فعال در سوریه است که دستگاه های اطلاعاتی و نظامی ترکیه در آن نفوذ ویژه ای دارند و مورد حمایت توامان عربستان و قطر است.

مثلث آنکارا – دوحه – ریاض به احرار الشام به عنوان یکی از مجهزترین و قدرتمندترین گروه های مسلح فعال در سوریه نگاه می کنند که در آینده می تواند، نقشی بسیار مهم در ساختار ارتش سوریه و حفظ آتش بس و ایجاد موازنه با جبهه النصره داشته باشد و یکی از دلایل دعوت این گروه به ریاض دادن حق نمایندگی سیاسی و گسترش رابطه و ملحق کردن آن به مذاکرات است تا زمینه ادغام آن در آینده در ارتش سوریه تسهیل شود و به این ترتیب نقش مهم تر و بزرگتری در روند میدانی و نظامی به آن داده شود.

هم اکنون بیش از 600 سعودی تکفیری در صفوف احرار الشام حضور دارند و بسیاری از شخصیت های بارز و سرکردگان تکفیری این گروه سعودی هستند. این گروه همچنین تعداد زیادی تکفیری خارجی را نیز در خدمت دارد و به همین منظور عربستان مخالف دور کردن آنها از هر چارچوب یا راه حل سیاسی است و حتی پیشنهاد داده به عناصر خارجی این گروه تابعیت سوری داده شود.

اهداف عربستان سعودی
مهمترین اهداف عربستان سعودی از برگزاری نشست ریاض را می توان در موارد زیر ملاحظه کرد:
یک: ریاض به دنبال آن است تا با برگزاری این نشست و اقدامات مشابه، خود را همچنان به عنوان یکی از قدرت های تاثیر گذار و تعیین کننده در منطقه معرفی کند. در حالی که سعودی ها توجه ندارد، از زمان تجاوز به یمن روند تضعیف خود را ادامه می دهد و در طول این مدت به نوعی به همه نشان داده، هیچ عقلانیتی بر رفتار و تعامل این کشور حاکم نیست.

دو: برخلاف اعلام عربستان، نشست ریاض با حضور تروریست ها نشان می دهد، ریاض برای بقا دست به هر کاری می زند و پس از پنج سال که نتوانسته است، به هدف خود یعنی برکناری «بشار اسد» دست یابد، اکنون به دنبال آن است که این هدف را از طریقی مشروع تر دنبال کند، اما توجه ندارد که دیگر قدرت تعیین کننده در معادلات قدرت منطقه نیست.

سه: تاکید بر ادامه خط مشی عربستان سعودی حمایت از گروه های صاحب اندیشه ها و تفکرات ویرانگر تکفیری؛ نکته قابل تامل این است که این خط مشی همسو با سیاست آمریکا و غرب در منطقه است و بالطبع مورد حمایت این کشورها نیز می باشد.

چهار: تلاش برای دستیابی به چارچوبی مشترک بین گروه های مسلح متنازع و درگیر با هم در آستانه برگزاری نشست آینده ژنو درباره سوریه و تشدید فشارهای بین المللی برای مقابله با گروه های تروریستی تکفیری پس از حملات تروریستی پاریس.

پنج: تلاش عربستان سعودی برای حضور با دستی پر و برگی برنده در نشست ژنو حاضر شود، به همین منظور اقدام بسیار دشوار گرد آوردن گروه های مسلح تروریستی و گروه های معارض خارج نشین سوری را به جان خریده است.

اقدام عربستان سعودی در میزبانی نشست سران کشورهای آمریکای لاتین و کشورهای عربی و افشای و نامه نگاری های محرمانه سعودی ها به شماری از کشورهای عضو سازمان ملل و درخواست از آنها برای حمایت از عضویت عربستان در کمیته حقوق بشر سازمان ملل در راستای تلاش سعودی ها برای بسیج تمام توانمندی های خود جهت حضور قدرتمندتر در نشست آتی ژنو قابل ملاحظه است.


عربستان و غیر ممکن‌ها
اگرچه رسانه های سعودی تلاش کردند، نشست ریاض را رخ دادی بزرگ و تاثیرگذار بر روند بحران سوریه جلوه دهند، اما عوامل متعددی موجب می‌ شود، تاکید کرد که عربستان نه برای تحقق هدفی سخت که غیر ممکن تلاش می کند، از جمله:

- نادیده گرفتن توافقات کنفرانس های وین درباره بحران سوریه که مهمترین آن سرنوشت «اسد» و تاکید عربستان و گروه ها و طرف های مورد حمایتش بر کناره گیری اسد از قدرت.
- ادامه و تعمیق اختلافات گروه های شرکت کننده که هریک درصدد محقق ساختن اهداف و منافع مورد نظر خود در سوریه هستند.
- حضور گروه های تروریستی مسلح

این عوامل موجب می شود، نشست ریاض تنها به پیچیده تر شدن بحران سوریه منجر شود، علاوه بر اینکه تاکید شاهزاده «محمد بن سلمان»، ولی عهد و وزیر جنگ عربستان در ادامه حمایت از گروه های مسلح تروریستی فعال در سوریه بیانگر آن است که عربستان هیچ گاه خواهان راه حلی سیاسی و مسالمت آمیز برای بحران سوریه نیست.

نشست ژنو و بحران یمن
به موازات اقدامات عربستان سعودی برای سنگ اندازی در مسیر دستیابی به راه حل سیاسی برای بحران سوریه، این کشور تلاش های مشابهی را در خصوص بحران یمن نیز آغاز کرده که قرار است، 27 نوامبر در ژنو برگزار شود و یکی از مهمترین طرف های شرکت کننده در آن عربستان سعودی خواهد بود که در آن وضعیتی مشابه سوریه دارد و همانند بحران سوریه انتظار نمی رود، عربستان سعودی در آن خواستار دستیابی به راه حل سیاسی باشد.

آنچه موجب می شود، در همین ابتدای گزارش نسبت به موفقیت کنفرانس ژنو برای حل بحران یمن تردید بسیار داشت، شرایط مشابه حاکم بر این دو بحران است.

مهمترین خواسته های مردم یمن پایان تجاوز عربستان سعودی و هم پیمانانش به کشورشان و لغو محاصره دریایی، هوایی و زمینی اعمال شده از سوی ائتلاف سعودی ضد یمنی است که هم اکنون در شرایط بسیار بحرانی قرار گرفته و با کمبود شدید دارو و غذا مواجه است و بالطبع این خواسته عربستان سعودی نیست.
 
اما عربستان سعودی که همواره یمن را حیات خلوت خود دانسته و مانع شکل گیری یمن قدرت بوده تا از سیطره و نفوذ آن خارج نشود و دلیل تجاوز نظامی اخیر این کشور تنها به این دلیل بوده است، هیچ گاه اجازه دستیابی به راه حل سیاسی و مسالمت آمیز را نه در نشست آتی ژنو و نه نشست های آتی دیگر نخواهد داد.

اختلافات حاکم بر بازیگران داخلی و خارجی
همانند بحران سوریه و بازیگران داخلی و خارجی این بحران، بحران یمن نیز از اختلاف و تعارض دیدگاه و موضع بازیگران داخلی و خارجی رنج می برد که موجب می شود، دستیابی به راه حل سیاسی برای یمن بسیار سخت جلوه کند.

از یک سو، هر روز که می گذرد، اختلافات عربستان و امارات متحده وارد فاز جدیدی می شود، به گونه ای که هم اکنون استان عدن به عرصه رویارویی آشکار و علنی این دو کشور تبدیل شده است.

از سوی دیگر، در عرصه داخلی اختلافات «عبد ربه منصور هادی»، رئیس جمهوری فراری یمن که تلاش دارد، بار دیگر قدرت را در دست گیرد با «خالد بحاح»، نخست وزیر و معاونش که اقداماتی را برای حذف هادی از عرصه سیاسی یمن آغاز کرده، هر روز بعد جدیدی به خود می گیرد، به گونه ای که به توافقاتی بین هادی با گروه های تروریستی تکفیری مانند «داعش» و «القاعده» منتهی شده که بر اساس آخرین توافقات استان «حضرموت» را به آنها پیشکش کرده تا استان های جنوبی یمن به عرصه تاخت و تاز این گروه ها تبدیل شود و چالش های پیش روی یمن بیش از پیش بیفزاید.

در چنین شرایطی عربستان سعودی و هم پیمانانش به خوبی می دانند، ورود به هرگونه روند سیاسی که به منافع ملی یمن خدمت کند، به زیان آنها و به معنای از دست دادن یمن است.
به همین دلیل منابع آگاه یمنی از توافق عربستان، القاعده، داعش، هادی و اخوان المسلمین یمن برای اقدام مشترک جهت براندازی شهرها و استان های جنوبی یمن خبر می دهند.

آیا برای ژنو یمن رهاوردی متصور است
این افشاگری تاکید می کند که از ژنو یمن نباید انتظار راه حلی را داشت و اگرچه تصویری که رسانه های غربی از جنگ یمن ارائه می دهند، از ناامیدی آنان از پیروزی عربستان در این جنگ حکایت می ‌کند، اما این موجب اعمال فشار آمریکا و اروپا که همچنان نگران قدرت گرفتن انصار الله در یمن هستند، بر عربستان برای پایان دادن به جنگ نخواهد شد و پیش بینی می شود، این نگرش بر آتش بس وعده داده شده در یمن نیز تاثیر بگذارد و موجب شود، آمریکا و غرب از پذیرش آتش‌ بس پیش از آنکه به یک نتیجه تا حدی قابل قبول برسد، اجتناب ‌کند.

بنابراین سناریو نشست ژنو به این جهت نگاشته شد که غرب به این نتیجه رسیده که راهکار نظامی در یمن کارآیی ندارد و حال که رقم زدن سرنوشت یمن از طریق نظامی ممکن نیست و در این عرصه عربستان نظامی با شکست مواجه شده، باید راهکار گفتگو و مذاکره را پیش گرفت.

در واقع غرب به این نتیجه رسیده حال که محاصره، تحریم و جنگ نتوانست انصار الله را مهار کند، باید راهکار گفتگو و مذاکره را آزمود، شاید با ساز و کار حقوقی و سیاسی انصار الله را مهار کرد، به ویژه اگر این مذاکرات به خلع سلاح انصار الله منتهی شود.

بنابراین در اولین گام، آنچه غرب و آمریکا در نشست آتی یمن دست به آن برند، آزمودن توانایی های انصار الله پای میز مذاکره و ارزیابی امکان حذف این جنبش از معادلات یمن و نه دستیابی به راه حل سیاسی خواهد بود و اگر راه حلی نیز به دست آید، مبتنی بر خواسته های آمریکا و غرب در یمن خواهد بود.

بحران یمن با توقف تجاوز نظامی عربستان پایان نمی یابد
از جهت دیگر، بسیار ساده انگاری است، تصور کرد، بحران یمن با پایان تجاوز عربستان سعودی و هم پیمانانش علیه این کشور پایان یابد و نقش القاعده و داعش را در آینده یمن نادیده گرفت، به ویژه آنکه طی ماه های اخیر قدرت محسوسی یافته و هم اکنون دو استان عدن و حضرموت را در اختیار دارند.
همچنین نباید جنبش «حراک جنوبی» را نادیده گرفت که به یک بازیگر فعال در عرصه میدانی تبدیل شده و درگیری هایی با انصارالله در عدن برای تصرف این استان داشته است.

همچنین «عبد ربه منصور هادی» را هم نباید نادیده گرفت به عنوان یکی از ابزارهای آمریکا برای مقابله با انصار الله مورد استفاده قرار گیرد.
بنابراین حتی اگر شاهد پایانی بر تجاوز عربستان سعودی و هم پیمانانش بر یمن باشیم، همچنان سه کانون اصلی جنگ در این کشور را به صورت «نیابتی» علیه انصار الله ادامه خواهد داد و این احتمال تکرار سناریو سوریه در یمن را افزایش می دهد.

خلاصه سخن
از آنچه گذشت، می توان به این نتیجه رسید که نشستی که در ریاض در خصوص بحران سوریه برگزار شد و نشستی که در ژنو در خصوص بحران یمن برگزار خواهد شد، نشست هایی با نتیجه «صفر» خواهد بود.